Το διαθέσιμο εισόδημα του πολίτη και η αγοραστική του αξία καθορίζει σε σημαντικό βαθμό την ψήφο του σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε τέτοιο βαθμό, που οι αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας δε φαίνεται να λειτουργούν αποτρεπτικά για επιλογές που αβίαστα χαρακτηρίζονται από ριψοκίνδυνες έως καταστροφικές.
Του Γιάννη Παπαγεωργίου*
Τα πολύπλοκα προβλήματα συνήθως ούτε ερμηνεύονται ούτε περιγράφονται με μία και μοναδική αριθμητική μεταβλητή. Πόσο μάλλον όταν τα προβλήματα αυτά είναι βαθιά κοινωνικοπολιτικά και η εξέλιξή τους δεν καθορίζεται αποκλειστικά με οικονομικά κριτήρια. Ωστόσο, όταν το διακύβευμα δεν είναι ισχυρότερο (π.χ. η εδαφική κυριαρχία) τότε η χαρακτηριστική αποστροφή «it’s the economy, stupid» του James Carville, πολιτικού αναλυτή και στρατηγικού συμβούλου του Bill Clinton στην προεκλογική του καμπάνια προς το Λευκό Οίκο το 1992, αντικατοπτρίζει μία βασική πραγματικότητα. Το διαθέσιμο εισόδημα του πολίτη και η αγοραστική του αξία καθορίζει σε σημαντικό βαθμό την ψήφο του σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε τέτοιο βαθμό, που οι αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας δε φαίνεται να λειτουργούν αποτρεπτικά για επιλογές που αβίαστα χαρακτηρίζονται από ριψοκίνδυνες έως καταστροφικές.
Η περίπτωση Τραμπ στις ΗΠΑ
Λίγους μήνες πριν τις ενδιάμεσες αμερικανικές εκλογές, με τον πλανήτη ολόκληρο να βιώνει τις συνέπειες των πολεμικών επιλογών του ανελεύθερου καθεστώτος του Πούτιν, η αμερικανική κοινωνία φαίνεται να παραμένει ανησυχητικά διχασμένη, σε επίπεδα παραπλήσια του 2020. Σημαντικοί μελετητές έχουν επιχειρήσει να ερμηνεύσουν γιατί το αμφιλεγόμενο προφίλ ενός επιχειρηματία που αδιαφορεί για κάθε είδους δημοκρατική λειτουργία και απασχολεί για σειρά υποθέσεων τη Δικαιοσύνη προσελκύει σημαντικό αριθμό ψηφοφόρων.
Μία πρώτη αλλά ικανοποιητική απάντηση δίνει το οικονομικό προφίλ των ψηφοφόρων του στις τελευταίες προεδρικές εκλογές. Ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε τις 9 από τις 10 πιο φτωχές Πολιτείες των ΗΠΑ. Έχασε μόνο το Νέο Μεξικό για λόγους που προφανώς σχετίζονται με τα δημογραφικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά της περιοχής. Συνολικά, το 85% των Πολιτειών στις οποίες ο Τραμπ επικράτησε το προέδρου Τζο Μπάιντεν εμφάνιζε το 2020 κατά κεφαλή ονομαστικό ΑΕΠ (GDP per capita) χαμηλότερο από το μέσο όρο των ΗΠΑ (για την καταγραφή χρησιμοποιήσαμε τα επίσημα στοιχεία του Bureau of Economic Analysis των ΗΠΑ).
Ακαδημαϊκοί και μελετητές έχουν κατ’ επανάληψη από το 2016 επιχειρήσει να συνδέσουν και άλλα δεδομένα με τη θετική ψήφο των Αμερικανών προς τον Τραμπ. Το χαρακτηριστικότερο ίσως από αυτά αποτελεί η ψήφος της Περιφέρειας. Το 2020, ο Τραμπ συγκέντρωσε το 65% των ψήφων από τις αγροτικές περιοχές των ΗΠΑ. Αντίθετα, ο Μπάιντεν επικράτησε με 66% στα αστικά κέντρα και 54% στα προάστιά τους.
Τέλος καλό όλα καλά, θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος. Κανείς όμως δεν πιστεύει ότι βρισκόμαστε στο τέλος. Ο τρέχων κύκλος του «φιλο-ολοκληρωτισμού» δεν έχει κλείσει.
Ο κίνδυνος της Λεπέν στη Γαλλία
Η δεύτερη μάχη που πρόσφατα κερδήθηκε απέναντι σε φιλοολοκληρωτικές δυνάμεις-αν και με σημαντικό πολιτικό κόστος- ήταν αυτή του Εμμάνουελ Μακρόν απέναντι στη Μαρί Λεπέν. Με δεδομένο μάλιστα ότι η Γαλλία αποτελεί πλέον το βασικότερο φιλοευρωπαϊκό πόλο εντός της ΕΕ, και στρατηγικό σύμμαχο της Ελλάδας, η επικράτηση αυτή έφερε ανακούφιση σε πληθώρα ευρωπαϊκών πρωτευουσών συμπεριλαμβανομένης της Αθήνας.
Και στην περίπτωση αυτή, ωστόσο, η αντίστοιχη σύγκριση προκαλεί ανησυχία. Στον πρώτο γύρο των γαλλικών εκλογών, η Μαρί Λεπέν επικράτησε στις 5 από τις 7 Περιφέρειες της Γαλλίας με το μικρότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ (στοιχεία Eurostat 2020). Από τις υπόλοιπες 6, στις οποίες το εισόδημα των ψηφοφόρων ξεπερνούσε τις 26000 ευρώ, ο Μακρόν κέρδισε τις 4 και από μία η Λεπέν και ο Μελανσόν. Ο τελευταίος επικράτησε στις 4 από τις 5 υπερπόντιες γαλλικές (φτωχότερες) περιφέρεις με την Λεπέν να κερδίζει μία.
Τα δεδομένα γίνονται ακόμα πιο ανησυχητικά αν αντί για το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, παρατηρήσουμε το δείκτη «ανθρώπινης ανάπτυξης» (HDI). Πρόκειται για την παράμετρο που χρησιμοποιεί κατά τεκμήριο ο ΟΗΕ προκειμένου να κατατάξει μία χώρα σε αναπτυγμένη, αναπτυσσόμενη ή υπανάπτυκτη. Και εκτός του κατά κεφαλήν ΑΕΠ και την αγοραστική ισότιμη δύναμη, λαμβάνει επίσης υπ’ όψιν το προσδόκιμο ζωής και την εκπαίδευση όπως αυτή προκύπτει από το ποσοστό αναλφαβητισμού και το αναμενόμενο βαθμό εκπαίδευσης. Η Μαρί Λεπέν επικράτησε σε 8 από τις 10 Περιφέρειες της Γαλλίας με τη μικρότερη επίδοση στο δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης (πηγή: global data lab, 2019). Και στον υπολογισμό δεν συμπεριλαμβάνουμε τις υπερπόντιες Περιφέρειες στις οποίες και πάλι ο Μελανσόν επικρατεί σε 4 έναντί μίας της Λεπέν και καμίας του Μακρόν.
Πρόκληση οι περιφερειακές ανισότητες
Τα αποτελέσματα των πρόσφατων προεδρικών εκλογών σε δύο από τα παραδοσιακότερα προπύργια της φιλελεύθερης δημοκρατίας προκάλεσαν ανάσες ανακούφισης σε όσους συνεχίζουμε να προσδοκούμε στην ανάπτυξη και στην πρόοδο μέσα από δημοκρατικούς θεσμούς και μεταρρυθμιστικές προσαρμογές στα δεδομένα κάθε εποχής. Προκάλεσαν σε όλους μας όμως σοβαρές ανησυχίες αναφορικά με το πόσο δίκαιη παντού και προς όλους είναι η αναπτυξιακή πορεία των τελευταίων χρόνων σε όλο τον πλανήτη και ειδικό στην ήπειρό μας. Πρακτικά, βρισκόμαστε στο κομβικό εκείνο σημείο που οι περιφερειακές ανισότητες οφείλουν να αντιμετωπιστούν με δικαιότερη, συμπεριληπτική ανάπτυξη.
Πώς μεταφράζεται αυτό σε εθνικό επίπεδο; Ας αρχίσουμε από την στρατηγική της διαχείρισης των κονδυλίων που υπάρχουν διαθέσιμα, με πρώτα αυτά του Ταμείου Ανάκαμψης. Τί προϋποθέτει η διαχείριση αυτή; Σχεδιασμό και αποτελεσματική κεντρική και περιφερειακή ικανότητα διαχείρισης – είδη εν ανεπαρκεία και δυστυχώς πεδία συχνά έντονης εγχώριας πολιτικής αντιπαράθεσης. Οφείλουμε ωστόσο να κρατήσουμε κατά νου ότι η αντιπαράθεση αυτή σχετίζεται άμεσα με την ποιότητα της δημοκρατίας μας και με τις θεσμοθετημένες ελευθερίες μας που συχνά θεωρούμε δεδομένες. Δυστυχώς, σήμερα δεν είναι. Πουθενά στον κόσμο. Ούτε στην Ελλάδα.
*Ο Γιάννης Παπαγεωργίου είναι δημοσιογράφος και διευθυντής του Παρατηρητηρίου Περιφερειακών Πολιτικών
(PHOTO: Pexels)
