To Παρατηρητήριο Περιφερειακών Πολιτικών αποτυπώνουν σε συνεργασία με το ΕΛΙΑΜΕΠ και με την υποστήριξη της Data Consultants τα σημαντικότερα μεγέθη αναπτυξιακού χαρακτήρα για τις ελληνικές Περιφέρειες. Έπειτα από χρόνια οικονομικής κρίσης και βγαίνοντας από την πανδημία κορωνοϊού, οι Περιφέρειες της χώρας είναι αντιμέτωπες με σημαντικές προκλήσεις για την επίτευξη διαρκούς και βιώσιμης ανάπτυξης.

Αναλυτικότερα και ανά κατηγορία, καταγράφονται τα ακόλουθα:

 

 1. Πληθυσμός

Διάγραμμα 1. Μεταβολή πληθυσμού (2009-2019)

Μεταξύ 2011 και 2021, ο πληθυσμός της χώρας μειώθηκε κατά 4%. Σε περιφερειακό επίπεδο, η Δυτική Μακεδονία και η Αττική σημείωσαν μείωση άνω του 6%. Αύξηση του πληθυσμού σημειώθηκε στην Κρήτη, το Νότιο και το Βόρειο Αιγαίο.

 

2.Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν & εισόδημα

Γεωγραφική ενότητα	2011 (χιλ.€)	2015 (χιλ.€)	2019 (χιλ.€)	2020 (χιλ.€)	Μεταβολή 2011-2020
Στ. Ελλάδα	9,231.88	8,026.88	8,594.47	8,378.13	-9.2%
Θεσσαλία	9,717.56	8,987.69	9,399.38	8,707.54	-10.4%
Πελοπόννησος	8,796.88	7,972.27	8,279.71	7,652.18	-13.0%
Κρήτη	9,588.22	8,825.78	9,242.48	8,186.87	-14.6%
Ν. Αιγαίο	6,564.38	6,087.6	6,386.33	5,449.57	-17.0%
Κεν. Μακεδονία	27,534.82	23,816.97	25,162.23	22,701.5	-17.6%
Ιόνια Νησιά	3,421.85	3,085.6	3,294.86	2,808.96	-17.9%
Ήπειρος	4,548.25	3,928.76	4,032.21	3,715.5	-18.3%
Αν. Μακεδονία & Θράκη	8,011.3	6,786.1	6,977.31	6,494.58	-18.9%
Β. Αιγαίο	2,896.87	2,495.14	2,547.66	2,327.44	-19.7%
Αττική	98,648.6	83,616.78	87,427.58	78,176.3	-20.8%
Δυτική Ελλάδα	9,367.1	8,033.85	8,111.01	7,404.63	-21.0%
Δυτ. Μακεδονία	4,980.5	4,705.43	3,795.18	3,323.23	-33.3%

Πίνακας 1. Μεταβολή ΑΕΠ (2011-2020) κατά κεφαλήν, κατά Περιφέρεια, σε χιλ. ευρώ

Η Ελλάδα βίωσε την προηγούμενη δεκαετία μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές κρίσεις στη νεότερη ιστορία της. Με βάση τα επίσημα στοιχεία της Eurostat, μεταξύ του 2011 και 2020, μεγαλύτερη μείωση του περιφερειακού Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος επήλθε στη Δυτική Μακεδονία, ενώ μικρότερη στη Στερεά Ελλάδα. Το ΑΕΠ της Δυτικής Ελλάδας το 2020 ανήλθε σε 7,4 δις ευρώ, σημειώνοντας μείωση 21% σε σχέση με το 2011. Το μέγεθος της ανισότητας γίνεται περισσότερο αντιληπτό εξετάζοντας τη συνεισφορά των περιφερειακών οικονομιών στο εθνικό ΑΕΠ. Η Αττική συνεισφέρει σχεδόν στο μισό, ενώ δεύτερη έρχεται η Κεντρική Μακεδονία. Ενδεικτικό της διαπεριφερειακής ανισότητας είναι πως η Κεντρική Μακεδονία συνεισφέρει περισσότερο στο ΑΕΠ της χώρας απ’ ότι η Ήπειρος, το Νότιο και Βόρειο Αιγαίο, τα Ιόνια Νησιά και τη Δυτική Μακεδονία μαζί.

Διάγραμμα 2. Διαθέσιμο εισόδημα σε ευρώ, PPS ανά κάτοικο σε ευρώ (2019)

Διαθέσιμο εισόδημα είναι το εισόδημα που έχουν τα άτομα στη διάθεση τους και μπορούν είτε να το καταναλώσουν είτε να το αποταμιεύσουν. Υπολογίζεται αν από το προσωπικό εισόδημα αφαιρεθούν οι άμεσοι φόροι (φόρος εισοδήματος) και οι εισφορές σε ταμεία κοινωνικών ασφαλίσεων. Το 2019 το διαθέσιμο εισόδημα ανά κάτοικο σε εθνικό επίπεδο ήταν 12,7 χιλιάδες ευρώ, χαμηλότερο σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο. Το εισόδημα των κατοίκων του νοτίου Αιγαίου ανήλθε στις 16 χιλιάδες ευρώ περίπου, ενώ το μικρότερο ήταν αυτό των κατοίκων της Δυτικής Ελλάδας, που ανήλθε σε μόλις 10 χιλιάδες ευρώ περίπου, επιβεβαιώνοντας την ύπαρξη έντονων διαπεριφερειακών ανισοτήτων στη χώρα.

 

3. Επενδύσεις & Εξαγωγές

Διάγραμμα 3. Μεταβολή δημοσίων και ιδιωτικών επενδύσεων (2011-2019) κατά περιφέρεια

Οι ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις, βασική προϋπόθεση για τη βελτίωση της παραγωγικότητας και την ανάπτυξη, μειώθηκαν δραματικά την τελευταία δεκαετία, τόσο σε εθνικό, όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Μια μικρή ανάκαμψη που παρατηρήθηκε μετά το 2016 σε εθνικό επίπεδο, θα έχει πιθανόν σήμερα ανακοπεί λόγω της πανδημίας κορωνοϊού. Η μείωση των δημοσίων επενδύσεων επιδείνωσε ακόμη περισσότερο την αρνητική επίδραση της κρίσης στην οικονομία των περιφερειών της χώρας. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, οι επενδύσεις στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδα από το 2011 μέχρι το 2019 σημείωσαν πτώση άνω του 40%. Αποκαρδιωτική είναι η εικόνα και στις υπόλοιπες περιφέρειες, καθώς η μικρότερη πτώση καταγράφεται στην περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, όπου οι επενδύσεις σημείωσαν συνολική πτώση περίπου 10%.

Διάγραμμα 4. Μεταβολή εξαγωγών ανά περιφέρεια στο διάστημα 2015-2019, άνευ πετρελαιοειδών

Η εικόνα των περιφερειών ως προς την εξαγωγική δραστηριότητα είναι μεικτή και επιβεβαιώνει την ύπαρξη διαπεριφερειακών ανισοτήτων. Μεταξύ 2015 και 2019, οι εξαγωγές δείχνουν να έχουν εισέλθει σε φάση ανάκαμψης για πέντε ελληνικές περιφέρειες. Οι εξαγωγές στις υπόλοιπες περιφέρειες ωστόσο σημείωσαν πτώση, που στην περίπτωση των Ιονίων Νήσων ξεπέρασε το 33%.

 

4. Απορρόφηση κεφαλαίων ΕΣΠΑ & Ανταγωνιστικότητα

Διάγραμμα 5. Απορρόφηση κεφαλαίων ΕΣΠΑ την 31/12/2021 (Στοιχεία 05/2022)

Διάγραμμα 6. Κατάταξη των ελληνικών περιφερειών μεταξύ 268 ευρωπαϊκών περιφερειών ως προς την ανταγωνιστικότητα, με βάση το Δείκτη Περιφερειακής Ανταγωνιστικότητας (2019)

Οι ελληνικές περιφέρειες δυσκολεύονται να απορροφήσουν τα κεφάλαια του ΕΣΠΑ, 1 χρόνο μετά την τυπική ολοκλήρωση των επιχειρησιακών τους προγραμμάτων. Το Δεκέμβριο του 2021, πρώτη σε απορροφητικότητα κεφαλαίων ήταν η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, και τελευταία η Δυτική Μακεδονία. Οι ελληνικές περιφέρειες υστερούν σημαντικά έναντι άλλων ευρωπαϊκών περιφερειών ως προς την ανταγωνιστικότητα. Σύμφωνα με το Δείκτη Περιφερειακής Ανταγωνιστικότητας που εκδίδει η Eurostat, οι ελληνικές περιφέρειες κατατάσσονταν το 2019 στο τέλος της λίστας των 268 περιφερειών που αξιολογούνται. Χαμηλά κατατάσσεται ακόμη και η Αττική, επιτυγχάνοντας μόλις την 180^η θέση.

 

5. Ανεργία, φτώχεια & εξειδίκευση

Γεωγραφική ενότητα	2015 (%)	2021 (%)	Μεταβολή 2015-2021
Αττική	25.2	11.9	-13.3
Δυτική Ελλάδα	28.5	17.5	-11.0
Δυτ. Μακεδονία	30.8	19.8	-11.0
Θεσσαλία	27.1	16.7	-10.4
Ελλάδα	24.9	14.7	-10.2
Κεν. Μακεδονία	26.0	16.1	-9.9
Πελοπόννησος	22.3	12.7	-9.6
Ήπειρος	24.6	15.1	-9.5
Στ. Ελλάδα	26.0	17.2	-8.8
Κρήτη	24.3	16.3	-8.0
Ιόνια Νησιά	19.0	13.2	-5.8
Αν. Μακεδονία & Θράκη	23.4	18.5	-4.9
Β. Αιγαίο	18.0	13.9	-4.1
ΕΕ27	10.1	7.0	-3.1
Ν. Αιγαίο	14.9	18.8	3.9

Πίνακας 2. Εξέλιξη ανεργίας σε εθνικό κι ευρωπαϊκό επίπεδο, 15-74 ετών (2015-2021)

Η κλιμάκωση και διατήρηση της ανεργίας σε υψηλά επίπεδα αποτελεί την χαρακτηριστικότερη εκδήλωση της αναπτυξιακής υστέρησης και του ελλείματος ανταγωνιστικότητας. Η ανεργία επηρέασε σημαντικά τις περιφερειακές οικονομίας από το 2010 και έπειτα. Από το 2015 καταγράφεται εντυπωσιακή μείωση της ανεργίας, η οποία στην περίπτωση της Αττικής και της Δυτικής Ελλάδας ξεπέρασε τις 10 ποσοστιαίες μονάδες. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, όπου η ανεργία σε σχέση με το 2015 αυξήθηκε κατά 4 περίπου μονάδες. Και στην περίπτωση της ανεργίας, λοιπόν, είναι έκδηλη η ύπαρξη διαπεριφερειακών ανισοτήτων. Η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας καλείται να αντιμετωπίσει τριπλάσια σχεδόν επίπεδα ανεργίας σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο.

Άνιση είναι η εικόνα μεταξύ των ελληνικών περιφερειών και στην περίπτωση του πληθυσμού που βρίσκεται αντιμέτωπος με κίνδυνο φτώχειας. Το ποσοστό σημειώνει μείωση στα Ιόνια Νησιά, στην Αττική, στο Νότιο Αιγαίο και στην Κρήτη, περιφέρειες που σημειώνουν επίδοση καλύτερη του εθνικού μέσου. Αντίθετα, περισσότεροι από 1 στους 4 κατοίκους της Δυτικής Μακεδονίας, της Δυτικής Ελλάδας και της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης αντιμετωπίζουν σοβαρό κίνδυνο φτώχειας.

Διάγραμμα 7. Εξέλιξη του ποσοστού πληθυσμού που κινδυνεύει με φτώχεια στις ελληνικές περιφέρειες (2018-2020)

Από την άλλη πλευρά, η αύξηση των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και το υψηλό επίπεδο εξειδίκευσής τους ωφελούν τις περιφερειακές οικονομίες, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη διασύνδεση της καινοτομίας με την παραγωγική δραστηριότητα. Στην Αττική, στη Δυτική Ελλάδα και στην Ήπειρο, περισσότερο από το 1,8% των εργαζομένων είναι ερευνητές. Οι περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου, Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου, από την άλλη, εμφανίζουν πολύ μικρό αντίστοιχο ποσοστό, πιθανά λόγω μειωμένης παρουσίας ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων στην επικράτειά τους.

 

6. Οι νέες προκλήσεις & οι ευκαιρίες για τις Περιφέρειες

Διάγραμμα 8. Ευκαιρίες και προκλήσεις για τις ελληνικές περιφέρεις

Από τον Φεβρουάριο του 2020 η Ελλάδα και ο κόσμος εισήλθαν σε μια νέα πραγματικότητα, αυτή της πανδημίας κορωνοϊού. Λίγο περισσότερο από 2 χρόνια μετά, η πανδημία φαίνεται να φθίνει, το ΑΕΠ της χώρας και ο τουρισμός ανακάμπτουν, ενώ η χώρα έχει στη διάθεσή της πληθώρα χρηματοδοτικών εργαλείων της νέας προγραμματικής περιόδου 2021-2027. Από την άλλη, η οικονομία σε παγκόσμιο, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο επηρεάζεται σημαντικά από την πολεμική σύρραξη στην Ουκρανία, η οποία έχει οδηγήσει σε αλματώδη αύξηση των τιμών ενέργειας. Αποτέλεσμα είναι τόσο η αύξηση του κόστους παραγωγής, όσο και η αύξηση του κόστους ζωής λόγω πληθωριστικών πιέσεων.

Οι ανισότητες δεν συνιστούν ελληνικό «προνόμιο», αλλά ευρωπαϊκό, και θα πρέπει η αντιμετώπισή τους να διαπεράσει όλα τα επίπεδα άσκησης πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στα κράτη – μέλη. Η ανάπτυξη σε περιφερειακό επίπεδο θα ενισχυθεί:

• Θεσπίζοντας πολιτικές για την αύξηση της παραγωγικότητας και την προσέλκυση επενδύσεων.
• Ενισχύοντας και διευκολύνοντας το χρηματοοικονομικό περιβάλλον.
• Ολοκληρώνοντας και αναπτύσσοντας βιώσιμες βασικές υποδομές
• Εφαρμόζοντας τις αρχές και τα εργαλεία της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης
• Παρέχοντας κίνητρα για την αύξηση της εξωστρέφειας των ελληνικών επιχειρήσεων.
• Υλοποιώντας πολιτικές για την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης.