Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει θέσει ως προτεραιότητα την ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας, όχι μόνο ως εργαλεία τεχνολογικής προόδου, αλλά και ως μέσα περιφερειακής ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής. Το πρόγραμμα Horizon Europe (2021-2027), με προϋπολογισμό 95,5 δισ. ευρώ, αποτελεί το βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο της ΕΕ για την υποστήριξη της επιστημονικής αριστείας, της βιομηχανικής καινοτομίας και της αντιμετώπισης παγκόσμιων και περιφερειακών προκλήσεων. Ενώ η στρατηγική έρευνας και καινοτομίας της ΕΕ έχει ευρύτερο αντίκτυπο σε όλη την ευρωπαϊκή οικονομία, το Horizon Europe έχει ειδικά σχεδιασμένους μηχανισμούς που επιτρέπουν στις περιφέρειες να επωφεληθούν άμεσα από τη χρηματοδότηση, συμβάλλοντας στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων.

Στρατηγική για την Έρευνα και την Καινοτομία – «Ορίζοντας Ευρώπη» (Horizon Europe)

Το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» (Horizon Europe) είναι η κύρια στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για την έρευνα και την καινοτομία για την περίοδο 2021-2027, με προϋπολογισμό 95,5 δισ. ευρώ. Πρόκειται για το διάδοχο πρόγραμμα του «Ορίζοντας 2020», που ενίσχυσε την επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη της Ευρώπης. Το πρόγραμμα στοχεύει σε:

• Ενίσχυση της επιστημονικής αριστείας και της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ.
• Επιτάχυνση της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης.
• Αντιμετώπιση κοινωνικών προκλήσεων, όπως η υγεία, η κλιματική αλλαγή και η ενεργειακή ασφάλεια.
• Ενίσχυση της βιομηχανικής καινοτομίας και της ανάπτυξης τεχνολογιών αιχμής.
• Στρατηγική αυτονομία της ΕΕ σε βασικούς τεχνολογικούς τομείς.

Το πρόγραμμα χωρίζεται σε τρεις βασικούς πυλώνες και σε μία ξεχωριστή οριζόντια ενότητα. O Πυλώνας 1 με τίτλο «Επιστημονική Αριστεία» αφορά την ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας μέσω:

• Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ERC): Χρηματοδότηση για κορυφαίους επιστήμονες.
• Marie Skłodowska-Curie Actions (MSCA): Κινητικότητα ερευνητών και εκπαίδευση νέων επιστημόνων.
• Ερευνητικές Υποδομές: Στήριξη μεγάλων ερευνητικών κέντρων και εργαστηρίων.

Ο Πυλώνας 2 με τίτλο «Παγκόσμιες Προκλήσεις και Ανταγωνιστικότητα της Ευρωπαϊκής Βιομηχανίας» χρηματοδοτεί την έρευνα σε συγκεκριμένους τομείς που σχετίζονται με την αντιμετώπιση κρίσιμων προκλήσεων:

• Υγεία (π.χ. πανδημίες, καρκίνος, γηράσκων πληθυσμός).
• Κλιματική αλλαγή και ενεργειακή μετάβαση (Ανανεώσιμες πηγές, υδρογόνο, ενεργειακή αποθήκευση).
• Ψηφιακός Μετασχηματισμός και Τεχνητή Νοημοσύνη (AI).
• Αειφορία και βιοποικιλότητα.
• Ασφάλεια και διαστημική έρευνα.

Ο Πυλώνας 3 με τίτλο «Καινοτόμος Ευρώπη» έχει στόχο την ενίσχυση καινοτόμων επιχειρήσεων και start-ups μέσω:

• Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Καινοτομίας (EIC): Χρηματοδότηση disruptives τεχνολογιών.
• Ευρωπαϊκών Κέντρων Καινοτομίας (EIT): Συνεργασία πανεπιστημίων, επιχειρήσεων και ερευνητών.
• Ενίσχυση νεοφυών επιχειρήσεων (startups) και ΜμΕ.

Τέλος, ο διατομεακός άξονας με τίτλο «Διεύρυνση Συμμετοχής και Ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας (ERA)» περιλαμβάνει:

• Ενίσχυση χωρών με χαμηλές επιδόσεις στην έρευνα.
• Συνεργασία μεταξύ χωρών και δικτύων έρευνας.

Στο πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» (Horizon Europe) μπορούν να συμμετέχουν πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) και startups, βιομηχανίες και μεγάλες εταιρείες, κυβερνητικοί φορείς και τοπικές αρχές, καθώς και διεθνείς οργανισμοί και ΜΚΟ. Οι συμμετέχοντες μπορούν να υποβάλουν προτάσεις και να διεκδικήσουν χρηματοδότηση σε διάφορες προσκλήσεις (calls for proposals) που δημοσιεύονται στην Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα Χρηματοδότησης και Διαγωνισμών (Funding & Tenders Portal).

Μέσα του Horizon Europe για την Περιφερειακή Οικονομική και Κοινωνική Ανάπτυξη

Το Horizon Europe διαθέτει μια πληθώρα εργαλείων για τη στήριξη των περιφερειών. Η διαμόρφωση αυτών των μηχανισμών έγινε με σκοπό την προώθηση της επιχειρηματικής καινοτομίας, της επιστημονικής έρευνας, της βιώσιμης ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής.

Ι.Χρηματοδότηση καινοτόμων επιχειρήσεων και περιφερειακής βιομηχανίας. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ), οι νεοφυείς εταιρείες (startups) και οι περιφερειακές βιομηχανίες αποτελούν βασικούς παράγοντες οικονομικής ανάπτυξης στις περιφέρειες. Το Horizon Europe διαθέτει δύο βασικά μέσα για την ενίσχυση της περιφερειακής επιχειρηματικότητας:

• Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας (EIC): Παρέχει χρηματοδότηση υψηλού ρίσκου και υποστήριξη σε πρωτοποριακές τεχνολογίες, με στόχο τη μετατροπή ερευνητικών ιδεών σε εμπορικά βιώσιμα προϊόντα και υπηρεσίες. Περιφέρειες με χαμηλότερη βιομηχανική δυναμική μπορούν να επωφεληθούν από αυτή τη στήριξη, προσελκύοντας επενδύσεις και ενισχύοντας τη βιομηχανική ανάπτυξη.
• Οι Ευρωπαϊκές Συμπράξεις (European Partnerships): Δημιουργούν συνεργασίες μεταξύ πανεπιστημίων, επιχειρήσεων και τοπικών κυβερνήσεων, επιτρέποντας στις περιφέρειες να αναπτύξουν τεχνολογικές λύσεις προσαρμοσμένες στις ανάγκες τους. Μέσω αυτών των συμπράξεων, ενισχύονται τοπικά τεχνολογικά clusters και βιομηχανικά πάρκα, τα οποία λειτουργούν ως κέντρα καινοτομίας και επιχειρηματικότητας.

ΙΙ.Υποστήριξη έρευνας και ανάπτυξης στις περιφέρειες. Η επιστημονική έρευνα αποτελεί θεμέλιο λίθο της περιφερειακής ανάπτυξης, καθώς προωθεί τη γνώση και τη δημιουργία νέων τεχνολογιών. Το Horizon Europe παρέχει πολλαπλές ευκαιρίες για τη στήριξη της έρευνας:

• Marie Skłodowska-Curie Actions (MSCA): Το πρόγραμμα αυτό επιτρέπει στους νέους ερευνητές να συμμετέχουν σε ανταλλαγές και συνεργασίες, ενισχύοντας την επιστημονική αριστεία στις περιφέρειες. Παράλληλα, προσελκύει επιστήμονες και ερευνητές σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές, συμβάλλοντας στην ενίσχυση των ερευνητικών τους δυνατοτήτων.
• Ενίσχυση Ερευνητικών Υποδομών: Μέσω της στήριξης ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων, το Horizon Europe επενδύει στη δημιουργία τεχνολογικών πάρκων, έξυπνων εργαστηρίων (smart labs) και ψηφιακών ερευνητικών υποδομών. Αυτό συμβάλλει στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και στην ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων σε τοπικό επίπεδο.

ΙΙΙ.Βιώσιμη ανάπτυξη και πράσινη μετάβαση στις περιφέρειες. Το Horizon Europe είναι πλήρως ευθυγραμμισμένο με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (European Green Deal), υποστηρίζοντας έργα που στοχεύουν στη βιώσιμη ανάπτυξη των περιφερειών.

• EU Missions: Κλιματικά Ουδέτερες και Έξυπνες Πόλεις. Το πρόγραμμα προωθεί την ανάπτυξη 100 κλιματικά ουδέτερων και έξυπνων πόλεων έως το 2030, ενισχύοντας την πράσινη καινοτομία στις περιφέρειες και βελτιώνοντας τις υποδομές των πόλεων.
• Έρευνα για Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας: Οι περιφέρειες με υψηλή εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα μπορούν να επωφεληθούν από τη χρηματοδότηση έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως η ηλιακή και αιολική ενέργεια, το υδρογόνο και οι καινοτόμες τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας.

ΙV. Κοινωνική συνοχή και μείωση ανισοτήτων. Το Horizon Europe προωθεί την ισότητα μεταξύ των περιφερειών μέσω του μηχανισμού Widening Participation and Strengthening the European Research Area (ERA).

• Υποστήριξη Χωρών και Περιφερειών με Χαμηλή Ερευνητική Δυναμική. Το πρόγραμμα Teaming for Excellence επιτρέπει σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές να συνεργαστούν με ισχυρότερα ερευνητικά κέντρα, εξασφαλίζοντας μεταφορά τεχνογνωσίας και τεχνολογικής ανάπτυξης.
• Έρευνα για την Κοινωνική Ένταξη και την Υγεία. Χρηματοδοτούνται μελέτες και προγράμματα για την αντιμετώπιση της φτώχειας, την κοινωνική συνοχή και τη δημόσια υγεία, ενισχύοντας την ευημερία των πολιτών σε περιφερειακό επίπεδο.

Προκλήσεις και Προοπτικές για το Horizon Europe στην Περιφερειακή Ανάπτυξη

Παρά τα σημαντικά οφέλη του, το Horizon Europe αντιμετωπίζει ορισμένες προκλήσεις, όπως η άνιση συμμετοχή των περιφερειών με χαμηλότερη ερευνητική δυναμική και η δυσκολία πρόσβασης στη χρηματοδότηση για μικρότερες χώρες και επιχειρήσεις. Η ΕΕ επιχειρεί να αμβλύνει αυτές τις ανισότητες μέσω προγραμμάτων όπως το Widening Participation and Strengthening the European Research Area (ERA), που ενισχύει τη συμμετοχή περιφερειών με χαμηλότερες ερευνητικές επιδόσεις. Στο μέλλον, η επιτυχία του Horizon Europe στην προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης θα εξαρτηθεί από την ενίσχυση των συνεργασιών μεταξύ πανεπιστημίων, επιχειρήσεων και τοπικών αρχών, τη βελτίωση της προσβασιμότητας στα κονδύλια και τη συνέχιση της στήριξης της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης.

Το Horizon Europe αποτελεί βασικό εργαλείο για τη διαμόρφωση ενός καινοτόμου, ανθεκτικού και κοινωνικά δίκαιου αναπτυξιακού μοντέλου στην Ευρώπη. Με την προώθηση της επιστήμης, της τεχνολογίας και της συνεργασίας, ενισχύει την περιφερειακή οικονομία, στηρίζει τη δημιουργία θέσεων εργασίας και συμβάλλει στη βιώσιμη ανάπτυξη. Παρά τις προκλήσεις, το πρόγραμμα συνεχίζει να αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ερευνητικής και αναπτυξιακής πολιτικής της ΕΕ, ενισχύοντας την περιφερειακή καινοτομία και συνοχή προς έναν πιο πράσινο, ψηφιακό και ανθεκτικό μέλλον.